Waarschijnlijk ben je op school doodgegooid met de betekenis van het pleonasme en andere stijlfouten. Keer op keer moest je voorbeelden van pleonasmen geven en het verschil met een tautologie herkennen. En toch is die informatie weggezakt. Of je krijgt het momenteel voor het eerst, maar het lukt niet om de stof te onthouden.
Hier is een goede reden voor: de contaminatie, het pleonasme en de tautologie lijken enorm veel op elkaar. Naar mijn persoonlijke mening is het echter helemaal niet zo moeilijk om deze stijlfouten uit elkaar te houden.
In deze blog volgt daarom een uitleg over wat een pleonasme is, maar ook wat het verschil tussen een pleonasme, een contaminatie en een tautologie is. De blog zal afgesloten worden met een beproevende test om te kijken of je na het lezen van de blog wél pleonasmen kunt herkennen.
Inhoud van dit artikel
Pleonasme Betekenis
Maar wat is een pleonasme nu precies? Over die vraag heeft menig student een donkere nacht wakker gelegen. Gelukkig is de betekenis van het pleonasme vrij eenvoudig.
Een pleonasme is een stijlfout. Het gebruik van een pleonasme in een zin wordt dus als foutief beschouwd.
Er is sprake van een pleonasme als een woord in een zin de nadruk legt op een eigenschap die al duidelijk werd uit een ander woord in dezelfde zin. Het woord waaruit de betekenis eigenlijk al duidelijk werd, is vaak een zelfstandig naamwoord of een werkwoord, terwijl het woord dat het nogmaals benadrukt doorgaans een bijvoeglijk naamwoord of een bijwoord is.
Klinkt dit nog lastig? Dan wordt het misschien iets duidelijker na het volgende voorbeeld.
Pleonasme Voorbeeld
De hond kon zijn tennisbal niet meer vinden onder de witte sneeuw.
In deze zin is ‘’witte sneeuw’’ een pleonasme. Sneeuw is namelijk van oorsprong al wit. Het woord ‘witte’ is in deze zin dan ook geheel overbodig. Het feit dat sneeuw wit is, hoeft niet extra benadrukt te worden.
Een ander voorbeeld van een pleonasme:
De blonde jongen knielde neer in het groene gras.
Hier is ‘’het groene gras’’ een pleonasme. We associëren de kleur groen namelijk al met gras. De eigenschap wordt hier dus eigenlijk opnieuw herhaald.
Dan nog een laatste voorbeeld:
Kort nadat de herrieschopper het mondelinge spreekexamen onderbroken had, werd het gesprek weer hervat.
In deze zin zitten twee pleonasmen. Allereerst is ‘het mondelinge spreekexamen’ een mooi voorbeeld van een pleonasme. Een spreekexamen is namelijk altijd mondeling, en dat hoeft niet nogmaals benadrukt te worden.
Het tweede pleonasme is misschien iets moeilijker te herkennen. Je leest er namelijk nogal snel overheen. En toch is ‘weer hervat’ een rasecht pleonasme! Wanneer je iets hervat, ga je namelijk met iets verder. Maar het woord ‘weer’ geeft ook aan dat je iets hervat. En zo is een nieuw pleonasme geboren!
Verschil Tussen Pleonasme, Tautologie en Contaminatie
De contaminatie, het pleonasme en de tautologie worden vaak door elkaar gehaald. Maar terwijl het verschil tussen de tautologie en het pleonasme inderdaad vrij nauw is, is de contaminatie eigenlijk heel iets anders. Alle drie de begrippen zijn echter stijlfouten en worden daarom vaak met elkaar genoemd.
Wat is een Tautologie?
Het pleonasme is nu hopelijk wel duidelijk. Maar wat is een tautologie dan precies en waarom lijkt hij zo op het pleonasme?
Er is sprake van een tautologie als synoniemen van hetzelfde woord twee keer in dezelfde zin worden benoemd. Een mooi voorbeeld hiervan is: ‘’Er zijn meerdere stijlfouten, zoals bijvoorbeeld het pleonasme en de tautologie.’’
In deze zin zijn ‘zoals’ en ‘bijvoorbeeld’ synoniemen van elkaar. Je zegt dus eigenlijk twee keer hetzelfde, terwijl er maar één woord nodig is om te zeggen wat je wilt vertellen.
Bij de tautologie kun je de twee synoniemen door elkaar gebruiken. Het ene woord kan, als je de zin een beetje aanpast, het andere vervangen. Dit is echter bij het pleonasme NIET het geval. Daar geeft het ene woord slechts een eigenschap van het andere woord aan. Wanneer je dan het andere woord gebruikt, ontstaat er een onduidelijke zin. :
Wat is een Contaminatie?
Een contaminatie en een pleonasme lijken eigenlijk totaal niet op elkaar. Veel verwantschap met de tautologie is er ook niet. Want waar er bij het pleonasme en de tautologie een stijlfout ontstaat doordat er twee woorden verkeerd worden gebruikt, gebeurt dit bij een contaminatie door slechts één foutief gebruikt woord.
Een contaminatie is namelijk een samenvoeging van twee verwante woorden om één nieuw woord te vormen. De twee woorden zijn dan correct wanneer je ze alleen gebruikt, maar het gebruik ervan is incorrect als je ze samenvoegt.
‘Optelefoneren’ is een mooi voorbeeld van een contaminatie. Dit woord is namelijk een verhaspeling van de woorden ‘opbellen’ en ‘telefoneren’. Samen creëren ze een nieuw woord dat als incorrect wordt beschouwd. ‘Optelefoneren’ is dus een woord dat eigenlijk helemaal niet bestaat.
Een andere zeer bekende contaminatie is ‘overnieuw’, een samenvoeging van ‘over’ en ‘opnieuw’. Dit woord is echter in de loop der jaren ingeburgerd, waardoor het bijna als standaard Nederlands kan worden gezien. Ondanks dat, komt het gebruik van het woord informeel over. In zakelijke teksten kun je daarom het woord ‘overnieuw’ het beste vermijden.
Test Jezelf
Hopelijk heeft deze blog het pleonasme iets duidelijker voor je gemaakt.
Als je toch zelf nog een beetje wilt oefenen, heb ik een leuke uitdaging voor je. Ik heb namelijk in deze blog (buiten de voorbeelden om) 4 pleonasmen verstopt. Probeer ze allemaal te vinden, of check gelijk de antwoorden onder onderstaande afbeelding.
‘’Hier is een goede reden voor: de contaminatie, het pleonasme en de tautologie lijken enorm veel op elkaar. Naar mijn persoonlijke mening is het echter helemaal niet zo moeilijk om deze stijlfouten uit elkaar te houden.’’
‘’De blog zal afgesloten worden met een beproevende test om te kijken of je na het lezen van de blog wél pleonasmen kunt herkennen.’’
‘’Maar wat is een pleonasme nu precies? Over die vraag heeft menig student een donkere nacht wakker gelegen.’’
‘’Hier is ‘’het groene gras’’ een pleonasme. We associëren de kleur groen namelijk al met gras. De eigenschap wordt hier dus eigenlijk opnieuw herhaald.’’
